Etaile’ex
Le yáax k’iinil ti’ mayo, u K’iinbesajil Meyaj tu’ux tu kaxto’on súutuk mina’an xookil yáaxil k’iin.
Le k’oja’anil ti’ Coronavirus COVID-19 táan u tsa’aysik k’aasil tik ch’i’ibalilo’on, naajil meyaj, le meyaj yéetel le kaajo’ob je’ex bix ik kuxtal.
Táak yáaxil in wa’alik ti’ le máaxo’ob ts’o’ok u paak’alti’o’ob le k’oja’anila’ ka’ ts’aakako’ob séeba’anil yéetel ka’ k’uchuk in t’aan ti’o’ob.
Bey xan ik ts’aik niib óolal yéetel nojbail ti’ le jmeyjulo’ob ti’ salud, seguridad, ti’ servicios públicos yéetel abastecimiento tuméen kex yaan talamil yóosal le k’oja’an COVID-19 leti’o’obe’ táan u meyajo’ob ti’ ba’alo’ob k’a’ana’an, ti’ ya’ab ba’alo’obe’ ku sajbe’enilko’ob u toj óol yéetel u kuxtal je’ex bix le aj ts’aak yaaj, aj áantaj ts’aak yaaj, paramédicos, camilleros, aj kanan kaaj, aj kanan toj óolal, aj tuup k’áak’, aj mool sojol, jmeyjul ti’ ja’, jmeyjul ti’ k’uub áantaj janal yéetel le máaxo’ob ku yáantajo’ob ti’ tuup k’áak’, jmeyjulo’ob ti’ naajil kóonol, ti’ kúuchil maan yéetel kiis buuts’, jmeyjulo’ob kóonol gasolina, bisaj máak yéetel kiis buuts’, inspectores fiscal yéetel voluntarios, chéen wáa jayp’éel.
Bey xan ik wéet meyaj procuradores ti’ le Defensa del Trabajo táan u kanantiko’ob yéetel áantiko’ob le jmeyjulo’ob ti’ Quintana Roo Ku ts’o’okole’ ti’ yaano’ob utial u táan óolto’ob le wíiniko’ob ku k’abéetkunsiko’obo’.
Tak le yáax súutukilo’, táan ik meyajo’on yóosal le tojóolilo’, le náajalilo’ yéetel u toj óol ik ch’i’ibalilo’ob quintanarroenseo’ob. La’atene’ tak tu’ mek’tan mail Quintana Rooje’ táan ik áantik le kaajalilo’ob asab óotsilo’, yéetel le jo’o meyaj utial a láak’tsilo’obo’,
1- Áantaj yéetel ja’,
2- yéetel gas,
3- Yéetel le k’uub janal amal otocho’ ti’ jejeláas bixilil tu k’iinilo’ob abril yéetel mayo, utial ma’ u p’áatal mina’an o’och ta mayak che’,
4- Yéetel le sáasilo’ ichil jump’éel nuupt’aan yéetel le Comisión Federal ti’ Electricidado’ ichil le ka’a wináal ku máana’, tu’ux ts’o’ok ik bo’otik jun wináal ti’ a sáasil tak 68% le máako’ob yaantio’ob te’ lu’uma’, yéetel
5- Le toj óolo’ utial u bisa’al ts’aak tu yotoch ti’ le máaxo’ob k’abéeto’ bey xan wáa k’a’ana’an bukyaj, je’ex bix ti’ salud emocional ichil le kúuchil talamil ti’ yaajil tuukulil, ok’om óolal yéetel chukul iik’,
ka’ u cha’aj ik ma’alob kuxtal te’ k’iino’ob talamila’. Bey xan, utial ik kanan le jmeyjulo’ob táan u wiliko’ob toop le náajalil yóosal le talamila’, tik múuch’inbao’on yéetel le naajil meyajo’obo’ utial ik wilik bix u toopik le náajalil te’ jejeláas meyajo’ob te’ lu’uma’ bey xan ts’o’ok ik wa’alik ik joron ts’íibtik yéetel le sectores empresariales bey xan sindicato ti’ le jmeyjulo’ob le PACTO DE UNIDAD POR QUINTANA ROO utial ik kanantik le meyajo’ob yéetel ik jeets’ik ik jmeyjulo’ob ka baykunaj u áantajo’ob te’ ma’alobkunsaj u náajalil ik lu’um. Ts’o’ok u yila’al bix ko’on áantaj, kaxan bixil meyaj, estimulos fiscales yéetel bixilil financiamiento, Utial ma’ u sa’atal le meyajo’ob mix le tu’ux ku náajalta’al táak’in utial ik láak’tsilo’on.
Yaan u bak’xookta’al xaan
le sector socialo’obo’, académico yéetel político te’ Lu’uma’.
In niib óolal ti tuláakalo’ob yóosal u ki’ki’ óolal bey xan u ma’alob meyaj yóosal Quintana Rooj. Ichil le Secretaria ti’ Trabajo yéetel Prevision Social ti’ le Estado bey xan le Procuraduria ti’ le Defensa ti’ le Trabajo’o’, ts’o’ok u meenta’al p’iisil yéetel meyajo’ob utial kanan, ts’áaj áantaj k’ajóol yéetel we’esaj jmeyjulo’ob múuch’il ts’o’ok u lu’usa’alti’o’ob meyaj ma’ tu beelil tu kúuchil meyajo’ob te’ k’iinilo’ob talamil yóosal le COVID-19.
Táan u ts’áabal áantaj k’ajóol yóosal meyaj bey xan táan óol ti’ ba’ax ma’ beeyi’ utial u kananta’al u toj be’enil le jmeyjulo’ob ti’ Quintana Rooj.
Ka’ p’áatak sáasilil:
wayano’on utial ik bo’oybesajke’ex yéetel ik wáantike’ex. Je’ex bix ts’o’ok in k’áatik suukil,
Le p’áatal ta wotocho’ ma’alob utial ma’ u yaantal seen paak’alil bey xan le t’i’it’pajal COVID-19.
Ik tuukulil yéetel ak xuulile’ layli’ leti’e’, u ma’alob kuxtalil le quintanarroenseo’obo’.
Kik pay t’aantike’ex utial ik baykunaj tsool meyaj utial ik aktaankunsik le k’iinilo’ob je’ela’ yéetel k’oochilil, utial ik kanantik ak ch’i’ibalilo’on, ik taatatsilo’on, ik noolo’on bey xan ik chiicho’on, ik etbisbailo’on yéetel le máako’ob asab séeb u k’oja’antal tik kaajalo’on.
Kin k’aatikte’exe’ ka’ múuk’a’ankunse’ex le kananil yéetel higiene, le náachili ti’ uláak’ máak yéetel le p’áatal ta wotoch,
méent ba’alo’ob utial ma’ u yaantal t’i’it’pajal yéetel ya’ab paak’alil. To’one’ jump’éel lu’umil turístico yóok’ol kaab.
In k’áato’on tu ka’atéen ka’ k’uchuk sáansamal mil u’ulab máako’ob ti’ tanxel kaajil te’ kaaba’ yéetel ka’ u p’áat ik baykunaj jump’éel jalachil te’ k’iino’ob ti’ meyaj bey xan ti’ ma’alob náajalil ti’ Mexico.
K’a’ana’an ik kanantikinbao’on yéetel ik kanant ak láak’tsilo’ob. Baykunaj ko’on múuch’ t’aan yéetel meyaj.
Lelo’ leti’e ma’alob ts’aak utial ma’ ik cha’aik u yaantal talamil.
Te’ K’iinbesajil Meyaj,
k’ajsaj ts’aya’ ti’ wíiniko’ob bey xan ko’olelo’ob, le máaxo’ob yéetel u meyaje’ ku méentiko’ob ik Quintana Rooj, jump’éel kúuchil tu’ux tuláakal u k’áato’ob jump’éel ma’alo’ob k’iinil yéetel jump’éel k’iintaj ti’ yáaxil kaab;
yéetel bejla’ake’, aktáan le k’iinilo’ob je’ela’, k’abéet muk’óolalil kaaj tuméen
MÚUCH’ KO’ON JÓOK’OL TÁANIL *