K’uben t’aan jo’ol póopil Carlos Joaquín túunbenkunsaj tsool yóosal le meyaj ti’ le COVID-19 ichil Quintana Roo. Jueves 07 tu wináal mayo tu ja’abil 2020
ETAILE’EX
TS’O’OK IN WA’ALIK KA’ACHILE’ K’UCHO’ON TE’ KÚUCHILIL NOJ PAAK’ALIL LE K’OJA’ANO’.
BEJLA’AKE’ TÁAN IK K’UCHUL JACH TU P’IICH LE KA’LOP LE BÁAM KÍIMILO’, YAAN U SÉEN YAANTAL YA’AB PAAK’ALILO’OB, LA’ATEN XANE’, JUMP’ÉEL NOJ SAJBE’ENIL UTIAL TULÁAKAL MÁAK.
TI’ YAANO’ON TE’ SÚUTUK TALAMILA’ UTIAL IK ASAB LEP’IK ÓOLAL UTIAL MA’ IK CHA’IK U T’I’IT’PAJAL LE COVID 19 YÉETEL KA’ IK TÓOKSAJ KUXTALO’OB.
JUNPUUL KIN KA’ K’ÁATIK TE’EX KA’ IK MÉENT BA’AX KU YA’ALA’AL TI’ ULÁAK’ 20 K’IINO’OB.
KO’ONE’EX P’ÁATAL TIK WOTOCHO’ON
KO’OX KANÁANTIK KUXTALO’OB
K’A’AJSE’EXE’ IK YUUMILO’ON IK K’IINTAJ KUXTAL.
LE BA’ATEIL KIK AKTÁANKUNSIKO’ MA’ATAN U K’UCHUL TU YÓOK’OL IK MUUK’O’ON.
KA’ LE OK’OM ÓOLAL, SAJKIL YÉETEL LE PÉEK ÓOLO’ MA’ATAN U YAANTAL YÓOK’OL IK JETS’IL WÁA YAANTO’ON ALAB ÓOL TI’ TO’ON.
TAK KA’ KÁAJ LE K’OJA’ANA’ BAILI’ IK WA’ALIK TE’EX BIX U BIIN LE K’OJA’ANIL TE’ K’IINO’OBA’, UTIAL A WOJELTKE’EX.
LE MÁAXO’OB YAANTI’O’OB CORONAVIRUSO’, LE TS’O’OK U TS’A’AKALO’OBO’ YÉETEL LE TS’O’OK U KÍIMILO’OBO’.
TULÁAKAL K’IINO’OB KIK TÁAN ÓOLTIKO’ON TU BEEL TULÁAKAL BA’AX KU YÚUCHUL.
LE P’ÍISILO’OB UTIAL KANÁANT KUXTAL TS’O’OK IK WA’ALIK TAK KA’ KÁAJ LE BA’ALA’, OL ÓOX WINÁALAK.
YA’AB MA’ MANTATS’ U YE’ESA’ALI’, IN WOJEL, BA’AXE’ JACH K’A’ANA’AN UTIAL MA’ U T’I’IT’PAJAL K’AASIL.
LA’ATENE’ LE P’ÁATAL TA JUNAL TI’ ULÁAK’ MÁAKO’OB, LE P’ÁATAL TA WOTOCH, LE P’O’ A K’AB MANTATS’O’, LE PIIX A CHI’O’, LE MA’ATAN A SEEN JÓOK’OLO’, LE NÁACHILIL TI’ ULÁAK’ MÁAKO’, KU JACH YÁANTIKO’ON UTIAL MA’ U NOJOCHTAL YÉETEL IK KANÁANT MA’ U YAANTAL YA’AB K’OJA’ANO’OB.
LE OKOL TU KOJ LE KA’LOP LE PAAK’ALIL ASAB KA’ANALO’, U K’ÁAT KA’ TS’ÁAJ TULÁAKAL A CHICHIL ÓOLAL.
BAYKUNAJ YÉETEL LE ASAB TOJIL LE MA’ PÉEK ÓOLO’ BEY XAN LE P’ÁATAL TU JUNAL MÁAK, UTIAL MA’ U YAANTAL PAAK’ALIL.
K’A’AJS MANTATS’, MI PAYMUN LE KANANO’ KET LE TS’A’AKALO’.
LE CH’OTOBO’ TI’ YAAN TE’ BAYKUNAJ MÚUCH’UL MEYAJO’, U’UY T’AAN LE BA’AX KU YA’ALA’AL TUMÉEN LE AJ K’AJÓOLO’OBO’ YÉETEL LE JO’OL PÓOPILO’OBO’, BEY XAN IK KANÁANTIBA’O’ON PAYMUN.
UTIAL IK WILIK TU BEEL TU’UX YAANIK LE SEEN PAAK’ALILO’, TIK BEETAJ JUMP’ÉEL NU’UKUL KU K’AABA’TIK SISTEMA DE MAPEO SATELITAL.
KU YE’ESIK BIX U T’I’IT’PAJAL LE PAAK’ALILO’, LE KEN U KAXT LE MÁAXO’OB YAANTI’O’OB LE K’OJA’ANILA’.
BEY XAN TS’O’OK U YE’ESIKTO’ON LE TU’UXILIL KU MÚUCH’UL LE MÁAKO’OBO’ YÉETEL KU TAASIK TALAMIL TI’ LE PAAK’ALIL LE K’OJA’ANA’.
BEY IK MEYAJ MUUK’A’ANA’ UTIAL IK NUMCHI’TIK YÉETEL IK K’ÁATIK TE’ WÍINIKO’OBO’ MA’ U MÚUCH’ULO’OB.
TÁAK IN BISIKTE’EX LE JETS’A’AN ÓOLAL YÓOSAL LE MEYAJ TS’O’OK IK MEENTIKO’ON TI’ LE MA’ALOBKUNSAJ NAAJIL K’OJA’ANO’OBO’.
BEJLA’AKE’ YAAN YA’AB KÚUCHIL UTIAL U TÁAN ÓOLTA’AL IK K’OJA’ANO’OB, TI’ TULÁAKAL LE LU’UMA’, NOJ LAIL TU’UX YAAN PAYMUN K’OJA’ANO’OBO’, JE’EX BIX CANCÚN YÉETEL PLAYA DEL CARMEN. MA’ IN TU’UBSIKO’ON ULÁAK’O’OB MÉEK’TAN KAAJILO’OB.
YAANTO’ON PAYMUN TI’ MIL KAMAS, TI’ LELA’ 21% YAAN MÁAXI’, IN K’ÁAT IN WA’ALE’ YAAN 79% MIX MÁAK YAANI’.
TI’ TULÁAKAL LE KAMASO’, YAAN TAK 300 TI’ TERAPIA INTENSIVA, TI’ LELO’ 18% YAAN MÁAXI’, KU P’ÁATAL 82% MIX MÁAK YAANI’.
LELA’ YÓOSAL LE BOJOL T’AANO’OB CHÍIKUL MATEMATIKOSO’OB KU TUUKULO’OB TI’ JUMP’ÉEL KÚUCHIL YAAJ ÓOL.
TÁAN IK YA’ABKUNSIK LE NU’UKULO’OB YÉETEL TÁAN ÓOL TALAMIL YÓOSAL LE BA’AX KU K’A’BETKUNSIK LE JMEYJULO’OB TI’ TOJ ÓOLO’ UTIAL U KANÁANTIKUBA’O’OB TUMÉEN LETI’O’OB KANANTIKO’ON YÉETEL KU TÁAN ÓOLTIKO’ON.
TEEN TÚUNTAJ YÉETEL WILIK LE NU’UKULO’OB TI’ TOJ ÓOLO’ BEY XAN U TSOOLIL. KIN TÁAN ÓOLTIK LE KAXAN PIIX CHI’O’OB N95 UTIAL LE JMEYJULO’OB TI’ TOJ ÓOLO’
KU MINA’ANTAL YÓOK’OL KAAB.
TAK BEJLA’AKE’ MA’ K’A’BEET U MINA’ANTAL LE BA’ALO’OBA’.
JACH NOJ LAIL TI’ TEEN LE KANÁANT U TOJ ÓOL IK JMEYJULO’OB TI’ NAAJIL K’OJA’ANO’OB, KIN JACH NÍIB ÓOLTIK U MEYAJO’OB TI’ LE KANAN TOJ ÓOL IK LÁAK’TSILO’ON QUINTANARROENSEO’OB.
JE’ MÁAKALMÁAK BA’AX MA’ UTS A WILIK YÓOSALE’ K’A’BEET U YA’ALA’AL NÁAPULIL TI’ LE JO’OL PÓOPILO’OB NAAJIL K’OJA’ANO’OBO’ YÉETEL TI’ TEEN.
TÁAN IK TS’ÁAIK CHÉEN TS’A ÓOLAL TI’ LE KAAJNÁALO’OB YAANTI’O’OB ULÁAK’ K’OJA’ANIL JE’EX BIX DIABETESO’, HIPERTENSIONO’ YÉETEL TABAQUISMO.
BEY XAN TI’ IK NOJOCH MÁAKO’OB YÉETEL LE YO’OM KO’OLELO’OBO’.
BEY XAN TIK MEENTIKO’ON YÉETEL LE MÁAXO’OB KU KANÁANTIKO’ONO’, JE’EX BIX LE JMEYJULO’OB KANAN KAAJ TI’ QUINTANA ROOJO’, LE MINISTERIALO’, LE GUARDIA NACIONALO’, LE MILITARESO’OBO’ YÉETEL LE MARINOSO’OBO’.
TIK KANANTIKO’ON LE JMEYJULO’OB TI’ LE PROCURADORIA DE JUSTICIA PENAL Y LABORAL, LE SERVIDORES PUBLICOS DE LA ADMINISTRACIÓN DEL AGUA, TI’ LE LUZO’ YÉETEL TI’ LE SERVICIOS DE LIMPIEZAO’;
LE JMEYJULO’OB TI’ MEYAJ K’A’ANA’AN JE’EX BIX LE KÓONOL JANAL, TS’AAK YÉETEL GASO’. LE JMEYJULO’OB TUUP K’ÁAK’O.
ICHIL LE MEYAJ 5 POR LA TRANQUILIDAD FAMILIAR EN CASAO’, LE NOJ JALA’ACHO’ TS’O’OK U K’UUBIK TAK 500,000 DESPENSAS TI’ AMAL OTOCH.
BAYKUNAJ ÁANTAJ YÉETEL JA’, SÁASIL, GAS BEY XAN TOJ ÓOL.
BAYKUNAJ IK MEENTIKO’ON
U TÁAKPAJAL ÓOL TULÁAKAL LE SECTOR ECONOMICOO’ JACH MA’ALOB E’ESAJIL BEY XAN MA’ALOB MEYAJ YÉETEL MA’ALOB ÁANTAJ.
U XUULIL LELO’, LETI’E K’AAX T’AAN TIK JORON TS’ÍIBTAJ YÉETEL LE YUUMILO’OB KÚUCHIL MEYAJ BEY XAN LE JMEYJULO’OBO’ UTIAL IK BIIN TSOOLIL YÉETEL IK MÚUCH’ ÁANTIKINBA’O’ON TE’ MEYAJA’ YÉETEL TAK KEN KA’ KÁAJAK LE MEYAJ TS’O’OK IK WILIKO’ON TE’ CHUUN KA’ANO’.
LE MÁAKO’OB JO’OL PÓOPILO’OB TI’ MÉEK’TAN KAAJILO’OBO’ TS’O’OK U TÁAKPAJLO’OB UTIAL IK JÓOK’OL TÁANIL YÉETEL KU BÁAXTIKO’OB JUMP’ÉEL JU’UN K’A’ANA’AN TI TULÁAKAL TÁAN JO’OL, NOJ LAIL TI’ LE P’ÍISIL P’ÁATAL TA JUNALO’ YÉETEL LE NÁACHILIL TI’ ULÁAK’ MÁAK TE’ NOJ KAAJO’OBO’
NÍIB ÓOLAL TI’ LE LEGISLADORES DEL CONGRESO DEL ESTADOO’, LE MÁAXO’OB KU TÁAN ÓOLTIKO’OB YÉETEL MANTATS’ KU MEENTIKO’OB BA’ALO’OB UTIAL IK MA’ALOBIL.
BEJLA’AKE’ YA’AB ICHILO’OBE’ KU TÁAKPAJLO’OB TI’ LE PACTO DE UNIDAD POR QUINTANA ROOJO’.
JE’EX BIX LE XOOKNÁALO’OB TI’ TULÁAKAL QUINTANA ROOJO’, LAYLI’ U XOOKO’OB SÁANSAMAL YÉETEL LE TELEEDUCACIONO’ BEY XAN LE KAANSAJ NÁACHILILO’, TIKLÁAKAL TÁAN IK MÉENTIK MEYAJ TS’ÍIB, BA’AXE’ MA’ ÉEMSIK A K’ABO’OB.
LELA’ MA’ U SÚUTUKIL IK WA’ALIK KO’OX JÓOK’OL SÁAMAL YAM KAAJ, JE’EX BIX MIXBA’AL TS’O’OK U YÚUCHULE’.
TI’ YAANO’ON TU K’IINIL NOJ LAIL LE BA’ATE’ILA’.
WAYE’ YÉETEL BEJLA’AK TU’UX KUN ILA’AL IK K’IINILO’ON TÁANIL.
MA’ CH’A’IK SAJKIL MIX A P’AATIK A YOT ÓOL UTIAL IK NÁAJALTIK LE K’OJA’ANILA’.
WÁA KIN BEETIKO’ON UTSILE’, SÉEB KO’ON TS’O’OKOL BEY UTIAL KEN KÁAJALKO’ON YÉETEL TULÁAKAL IK MUUK’O’ON LE TÚUNBEN TSOOLIL SOCIALO’
WÁA TIK LÁAKALO’ON KIK ÁANTAJO’ON YÉETEL KIK NUUPIK IK K’INTAJE; WÁA KIK NUUPIK IK ÁANTAJO’ONE’, YÉETEL WÁA KIK P’ÁATIK MUUK’A’AN IK TUUKULIL MEYAJ MÚULO’ONE’, KIN JEETS’ WA’ALIKE’ YAAN IK ÓOKOLO’ON TI’ JUMP’ÉEL K’IINIL PAYMUN KI’IMAK ÓOLAL YÉETEL UTS JUL.
P’ÁATAK SÁASILILE’ TÁAN IK AKTÁANKUNSIK KA’AP’ÉEL NOJ KET MEYAJ:
YÁAXE’, K’A’BEET IK CH’A’ ÓOLTIK LE KI’IMAK ÓOLAL QUINTANA ROOJ, YÉETEL ULÁAK’E’, LAYLI’ K’IINE’ K’A’BEET IK CH’A’IK LE P’ÍISILO’OB MÚUCH’ TOJ ÓOL MA’ATAN U P’ÁATIK KA’ YAANAK ULÁAK’ K’AASIL.
WÁA TE’ K’IINILO’OB KU TAALA’ TI’ YAANO’OB TU KA’ANALIL LE BA’AX KU YÚUCHULE’, U PÁAJTAL IK KAXTIK U CH’OTOB IK JE’IK LE JOOL TI’ LE K’IINILO’OB KU TAAL MUUK’A’AN YÉETEL KI’IMAK ÓOLAL TI’ TULÁAKALO’ON.
KO’OX KANANTIKINBA’O’ON TIK OTOCHO’ON, KA’A CHEK OKEN, KÚUK TI’ KÚUK, YÉETEL CHICHIL ÓOLAL BEY XAN ALAB ÓOL, TUMÉEN MÚUCH’ KO’ON JÓOK’OL TÁANIL
